پادتن

پادتَن یا آنتی‌بادی پروتئینی است که دستگاه ایمنی بدن از آن استفاده می‌کند تا اجسام بیگانه همچون باکتری و ویروس را پیدا کرده و خنثی سازد. هر پادتن یک پادگن ویژه را در هدف خود تشخیص می‌دهد.

پیشگفتار

ایمنی نوع ویژه‌ای از مقاومت است که: اولا در طول زندگی فرد بر اثر تماس با مواد خارجی مشخصی ایجاد می‌شود. ثانیا اغلب تنها در برابر یک نوع میکروب بیماری‌زا یا سم که محرک تولید آن بوده است، نقش حفاظتی دارد. ثالثا موجب حفاظت در برابر عامل محرک ایمنی برای مدت طولانی است.

هر ماده‌ای بطور اختصاصی واکنش ایمنی ویژه‌ای را پس از ورود به بدن موجب گردد، پادگن (آنتی ژن) نامیده می‌شود. با ورود یک پادگن به بدن پادتن تولید می‌گردد که قادر به ایجاد پیوند اختصاصی با پادگن محرک تولید آن است. پادتنها تحت نام کلی ایمنوگلوبولین نیز شناخته می‌شوند، زیرا جز گروهی از پروتئینها بنام گلوبولینها هستند. به هنگام جداسازی پروتئینهای سرم خون به روش الکتروفورز، چهار بخش عمده در آنها قابل تشخیص است که عبارت‌اند از: آلبومین و گلوبولینهای آلفا، بتا و گاما. پادتنها عمدتاً از گاماگلوبولینها هستند (با علامت اختصار Ig) که ایمنوگلوبولین نیز نامیده می‌شوند. تقسیم بندی ایمونوگلوبولین‌ها ایمونوگلوبولین‌ها بر مبنای خواص فیزیکی، شیمیایی و ایمن‌شناختی به 5 گروه عمده IgA، IgM، IgG، IgD، IgE تقسیم می‌شوند.

 ساختار ایمنوگلوبولین‌ها

ایمنوگلوبولین‌ ها با وجود تنوع ساختاری اغلب از چهار دسته پروتئینی تشکیل شده‌اند که به شکل ساختار «Y» به یکدیگر پیوند یافته‌اند. دو رشته کوتاهتر را رشته‌ها یا زنجیره‌های سبک (L) می‌نامند که با پیوند کووالانسی به انشعابات رشته‌ها یا زنجیره‌های درازتر سنگین (H) متصل می‌شوند. اختصاصی بودن نقاط اتصال به‌وسیله ترتیب قرار گرفتن آمینواسیدها در بخش متغیر هر دو رشته H و L تعیین می‌شود.

تعداد نقاط اتصال بر روی پادتن، تعیین کننده ظرفیت آن است و هر قدر ظرفیت پادتن بیشتر باشد، تعداد بیشتری مولکول پادگن می‌توانند به آن متصل شوند. ایمنوگلوبین G که رایج‌ترین گروه پادتنهاست و ۸۰٪ ایمونوگلوبولین موجود در خون را تشکیل می‌دهد، دو ظرفیتی بوده و قادر به عبور از جفت و انتقال به جنین است. این پادتنها به محافظت از جنین کمک می‌کنند. ایمنوگلوبین G منحصرا در خون یافت می‌شود، ولی ایمنوگلوبین A در تمام مایعات بدن از جمله آب دهان، اشک، شیر، شیره معده و ترشحات مخاطی دستگاه تنفسی و تناسلی وارد می‌شود. این مولکول در خون نیز وجود دارد، ولی ساختار آن در خون اندکی با ساختارش در مایعات بدن متفاوت است.

 سازوکار پادتن‌ها

پادتن در اثر ترکیب با پادگن میکروبی، آن را غیرفعال کرده و یا از انتشار آن در بدن جلوگیری می‌کند. پادتنها دارای مکانیسمهای متفاوتی هستند.

 پادتنهای خنثی کننده

این گروه با ویروسها یا توکسینهای میکروبی واکنش نشان می‌دهند و آثار زیانبخش آنها را خنثی می‌کنند. آنتی توکسینهایی که در برابر عامل بیماریهای کزاز، بوتولیسم، دیفتری و یا گزیدگی مارهای سمی تولید می‌شوند، سموم مربوطه را در خون خنثی می‌کنند. پادتنهای خنثی کننده ویروسی، با اشغال نقاط اتصال بر سطح ویروس، مانع بیماری ویروسی می‌شوند.

 الگوتینین‌ها

این گروه شامل پادتنهایی است که با پادگنهای ذره‌ای (مانند تمامی یاخته باکتری) واکنش نشان می‌دهند و موجب به هم چسبیدن و تجمع آنها می‌شوند. آلگوتینه شدن مانع پراکندگی عوامل بیماری‌زا است و هر یاخته بیگانه خوار می‌تواند تعداد زیادی از باکتریهای الگوتینه شده را یک جا ببلعد.

پرسی پپتین‌ها

این گروه شامل ایمونوگلوبولینهایی است که با پادگنهای محلول واکنش نشان می‌دهند و آنها را به رسوبات جامد تبدیل می‌کنند. بسیاری از این مولکولهای محلول که از عوامل بیماری‌زا هستند، به هنگام رسوب کردن غیر فعال می‌شوند.

اوسپونین‌ها

این گروه شامل پادتنهایی است که با اجزا سطحی ساخته‌های میکروبی و غیرمیکروبی ترکیب می‌شوند و محرک بلعیده شدن آنتی ژنهای مربوطه به وسیله یاخته‌های بیگانه‌خوار هستند. این گروه از پادتنها مثلاً می‌توانند خاصیت بیگانه خواری کپسول استرپتوکوک عامل بیماری ذات‌الریه را خنثی کنند، تا این میکروبها به سادگی به‌وسیله درشت‌خوارها بلعیده شوند.

 پادتنهای تثبیت کننده مکمل

این گروه از پادتنها یاخته‌های میکروبی (بویژه باکتریهای گرم منفی) را در حضور یک سری از پروتئینهای خون به نام مکمل متلاشی می‌کنند. پادتنهای تثبیت کننده مکمل، قبل از اینکه اجزا غیر فعال مکمل به گونه‌ای بر روی هم سوار شوند تا در مجموعه پادگن _ پادتن (Ay-Ab) اشکال فعال را بوجود آورند، به یاخته‌های پادگنی متصل می‌شوند. بدین ترتیب پروتئین‌های مکمل، با تغییر ساختار غشای یاخته‌ای، موجب خروج سیتوپلاسم از یاخته و متلاشی شدن آن می‌گردند.

مکملها به همراه پادتنها در سه نوع عمل حفاظتی دخالت دارند: متلاشی شدن، جذب شیمیایی (شیمیوتاکسی) و اسپونیزاسیون کل این فرایند را تثبیت مکمل نامند، زیرا مولکول مکمل به صورت برگشت ناپذیری بر روی مجموعه پادگن _ پادتن تثبیت شده و در نتیجه از سرم خون جدا می‌شود.